अरुणाचल प्रदेश |
अरुणाचल प्रदेश
अरुणाचल प्रदेश राज्यांतलो 60% वाठार रानां –वनांनी भरला. तातूंतलो चडसो वाठार वयर सकयल आसा. अका, डफला, मीरी अबोर, मिशमी, पातकई आनी हेर दोंगुल्ल्यो ह्या राज्यांत आस्पावतात. चडशे दोंगर आनी दोंगुल्ल्यो ईशान्य आनी नैऋत्य दिकेक पातळ्ळ्यात. तांची उंचाय 800 ते 4,000 मी. मेरेन पावता. उत्तरे कडेन 3,000 ते 5,200 मी. उंचायेच्यो बर्फाळ दोंगरातेंगश्यो आसात. हिमालयाचे उदेंतेवटेनची दोंगरा वळ ह्या राज्यांत दक्षिण आनी नैऋत्य दिकेवटेन गेल्या आनी पुराय राज्यांत पातळ्ळ्या. ब्रह्मपुत्रा ही ह्या राज्यांतली मुखेल न्हंय, पूण थंय तिका ‘दिहांग’ नांवान वळखतात. कामेंग, सुबनसिरी, सिटांगवा दिहांग, दिबांग वासिकांग लोहित आनी बुरीदिहिंग ह्यो ब्रह्मपुत्रेक मेळपी ह्या राज्यांतल्यो मुखेल न्हंयो.हिमालयांतल्यान व्हांवपी न्हंयांक लागून राज्यांत जदायतीं देगणां दिसतात. राज्यांतली पिकाळ भूंय फकत ल्हान- व्हड न्हंयो, व्हाळ हांच्या देगांवयल्या वाठारापुरतीच मर्यादीत आसा.
अरुणाचल प्रदेशाचें हवामान ‘समशीतोश्ण’ आसा. कांय कडेन जमनीच्या वयर सकयल प्रकाराक लागून हवामानय बदलता. दक्षिणेंतल्यो न्हंयो आनी देगणांनी तापमान गरम आसता. राज्यांतलो पावसाळो मे-जून म्हयन्यांत सुरू जावन सप्टेंबर मेरेन चलता. वर्सुकी पावस पडपाचें सरासरी प्रमाण बोमादिला-1,019 मिमी., पासीघाट- 5,792 मिमी. , तेजू- 4,071 मिमी.,चांगलांग – 1,988 मिमी. इतलें आसा. शिंयाळ्याच्या दिसांनी राज्याच्या उत्तर भागांत बर्फ पडटा. बर्फ पडपाची शीम दर्यादेगे सावन 3962 मी. वयर आसता.
अरुणाचल प्रदेशाचो 61,000 चौ.किमी. वाठार रानां वनांनी भरिल्लो आसा. तातूंतलो 45,116 चौ. किमी. वाठार राखीव रानांत आस्पावता. विंगड विंगड प्रकारच्या वनस्पतींक लागून हो वाठार गिरेस्त जाल्लो दिसता. ओक, पायन, सायल, बाभूळ, बेत, कोंडो आनी हेर वनस्पत हांगा मेळटा. हत्ती, गवोरेडो, वाग, चितो, हरण, ताकिन, वांस्वेल,रानमेंढो, दुकर, रानवटी बोकड्यो हे प्राणी जंगलांत दिसतात. मिथून आनी गयाल हे ह्या राज्यांतले दोन खाशेले प्राणी आसात.
अरुणाचल प्रदेशाचो इतिहास आयज मेरेन अज्ञातच उरला. दोंगर, दाट रान, येरादारीचो साप्प उणाव, मागशिल्ल्यो रानवट जमाती आनी हेर कमीपणांक लागून हांगा शासन वेवस्थेचेर कोणूच शेक गाजोवंक पावलो ना. जमातीचो मुखेली आपल्या जमातीचो कारभार पळयतालो. 1872 त आका आनी निशी (डाल्फा) वाठाराचेर आपलो ताबो मेळोवन ब्रिटिश ह्या वाठारांत रिगले. राज्यांतल्या रानवट जमातीं कडल्यान कसलोच त्रास जावंचो न्हय ह्या हेतान, ब्रिटिशांनी कांय थाणीं हांगा उबारली. कर वसूल करपा पुरतेंच ब्रिटिशानी ह्या वाठाराचेर लक्ष घालें आनी हेर कसलेंच म्हत्व दिलें ना. विसाव्या शतमानाचे सुर्वेक उत्तरे कडल्या वाठाराचेर चीनान हक्क सांगिल्ल्यान, ब्रिटिश सरकारान ह्या वाठाराचो वेगळो शासकीय उपविभाग घडयलो. सन 1912-13 त सर हेनरी मॅकमॅहन हाणें हिमालयाच्या तेमकांक प्रमाण मानून उत्तर दिके वटेची शीम आंखली हिका ‘मॅकमॅहॉन लायन’ म्हणटात. 1948 त हो वाठार केला. सुरक्षतायेच्या कारणाक लागून आसामा सावन वेगळो केलो. तेन्ना ताका ‘नेफा’ म्हळ्यार ईशान्य शीम (North-East Frontier Agency) म्हणटाले. ह्या राज्याचें शासन केंद्र सरकार पळेतालें. 1959 आनी 1962 वर्सा चीनान ह्या वाठाराचेर घुरी घालून कबजो मेळयलो. 1963 त चीना कडल्यान हो वाठार परतो मेळयलो. 20 जानेवारी 1972 ह्या दिसा ह्या वाठाराक अरुणाचल प्रदेश ह्या नांवाखाल संघराज्याचो पांवडो मेळ्ळो. डिसेंबर 1986 त अरुणाचल प्रदेशाक भारत सरकारान घटक राज्याचो पांवडो दिलो.
अरुणाचल प्रदेशाचो वाठार आसामांत आसतना, शासन मध्यवर्ती सरकाराच्या घरखात्या वरवीं चलतालें. अरुणाचल प्रदेश (नेफा) आसामा सावन वेगळो काडटकच केंद्र सरकाराचे वतीन राष्टपतीचो प्रतिनिधी म्हूम राज्यपाल ह्या राज्यांचो कारभार पळयतालो. 20 जानेवारी 1972 ह्या दिसा अरुणाचल प्रदेशाक संघराज्याचो दर्जो मेळ्ळो तेन्ना एजन्सी काउन्सिलच्या सल्ल्यान आसामचो राज्यपाल ह्या वाठाराचो राज्य कारभार चलवपाक लागलो. 15 ऑगस्ट 1975 ह्या दिसा हें काउन्सिल वचून विधानसभा आयली. डिसेंबर 1986 त ताका राज्य पांवडो मेळ्ळो.
राज्य 10 जिल्ह्यांनी वांटिल्लें आसा. दर जिल्ह्याचो कारभार उप-उच्चायुक्त पळयता. अस्तंत कामेंग, उदेंत कामेंग, लोअर सुबनसिरी, अपर सुबनसिरी, अस्तंत सियांग, उदेंत सियांग, दिबांगव्हेली, लोहीत, तिराप, तवांग हे राज्यांतलो जिल्हे जावन आसात.
.jpg)
