Gaztelania
English: Spanish language

Gaztelania, espainiera
	español — castellano
	Gaztelania hizkuntza ofizialtzat duten herrialdeak. Estatu Batuetako estatuotan, biztanleriaren %25 edo gehiago gaztelaniazko hiztunak dira. Estatu Batuetako estatuotan, biztanleriaren % 10-20 artean gaztelaniazko hiztunak dira. Estatu Batuetako estatuotan, biztanleriaren % 5-9,9 artean gaztelaniazko hiztunak dira.
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Argentina, Bolivia, Txile, Kolonbia, Costa Rica, Kuba, Dominikar Errepublika, Ekuador, Ekuatore Ginea, Espainia, Guatemala, Honduras, Mexiko, Nikaragua, Panama, Paraguai, Peru, Puerto Rico, El Salvador, Uruguai, Venezuela talde esanguratsuak non: Andorra, Aruba, Belize, Brasil, Kanada, Gibraltar, Israel, Maroko, Holandar Antillak, Trinidad eta Tobago, Ameriketako Estatu Batuak, Filipinak
Hiztunak	407 milioi, lehen hizkuntzatzat; beste 90 milioi, bigarren hizkuntzatzat
Rankinga	2
Ofizialtasuna	Argentina, Bolivia, Txile, Kolonbia, Costa Rica, Kuba, Dominikar Errepublika, Ekuador, Mendebaldeko Sahara, Ekuatore Ginea, Espainia, Guatemala, Honduras, Mexiko, Mexiko Berria (AEB), Nikaragua, Panama, Paraguai, Peru, Puerto Rico, El Salvador, Uruguai, Venezuela
Eskualdea	Europako gune batzuk, Erdialdeko Amerikako eta Hego Amerikako gehiengoa, Ipar Amerikako gune batzuk eta Karibea; halaber, etorkinen taldeek hitz egiten dute, kontinente guztietan
UNESCO sailkapena	1 ziurra
Araugilea	Association of Academies of the Spanish Language
Hizkuntza familia
	giza hizkuntza; Hizkuntza euroasiarrak; Indoeuropar hizkuntzak; Italiar hizkuntzak; Hizkuntza erromantzeak; italo-mendebaldeko hizkuntzak; mendebaldeko hizkuntza erromantzeak; Hizkuntza ibero-erromantzeak; Iberia Mendebaldeko hizkuntzak; Castilian languages
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	subjektua aditza objektua, silabadun hizkuntza, place–manner–time eta pro-drop language
Denbora gramatikalak	present tense , compound past perfect , past imperfect , pluperfect , preterite , past anterior , future simple eta future perfect
Modu gramatikalak	indikatibo, agintera, subjunctive eta baldintza
Genero gramatikalak	genero maskulino eta genero femenino
Kasu gramatikalak	nominatibo
Alfabetoa	Spanish alphabet
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	es
ISO 639-2	spa
ISO 639-3	spa
Ethnologue	spa
Glottolog	stan1288
Wikipedia	es

Gaztelania edo espainiera^[2] (castellano, español) hizkuntza erromantzeetariko bat da, iberiar taldekoa. Erdi Aroko Gaztelako Erresuman sortu zen, latin arruntak bertako hizkuntzekin izandako ukipen-egoeraren ondorioz. Horrela bada, euskararen hainbat ezaugarri fonetiko bereganatu ditu (bost bokaleko sistema, hasierako f-a galtzea...).

Munduan 407 milioi pertsonak lehen hizkuntza dute.^[1] Espainian eta Hispanoamerikako ia estatu guztietan ofiziala da. Ama hizkuntza moduan, munduko bigarren hizkuntza erabiliena da, txineraren atzetik. Bigarren hizkuntzatzat dutenak ere kontuan hartuta (guztira, 600 milioi pertsona), munduko laugarrena da, txinera, ingelesa eta hindiaren ondoren. Frantsesarekin batera, Euskal Herriko bi erdara nagusietako bat da.

Historia

Europako hego-mendebaldeko hizkuntzen garapena, tartean gaztelaniarena, erakusten duen mapa kronologikoa.

Antzinako gaztelania Erdi Aroan Kantabria aldeko latinaren aldaera izan zen. Beste hizkuntza batuen eragina jaso zuen, batik bat arabierarena, baina baita bisigodoen germaniar hizkuntzarena eta aurreko iberiar sustraiarena ere. Euskarak ere eragina izan omen zuen, fonologian batik bat (bost bokal izatea, b eta v kontsonanteen arteko nahasketa, hasierako f-aren galera...), baina hori finkatzeke dago.

Errekonkistaren garaian, Iberiar penintsulan zehar zabaldu zen Gaztelako Erresuma bera hedatu ahala. Kontsonanteen birdoitze baten ondoren, egungo egitura sortu zuen.^[3] XVI. mendetik aurrera, Espainiar Inperioa Ameriketara eta Asiara hedatzean, gaztelania ere zabaldu zen. Hastapenean tokian tokiko hizkuntzak errespetatu baziren ere, XVIII. mendetik aurrera gaztelaniaren erabilera inposatuz joan zen. XIX. mendean, Ameriketako herrialdeek independentzia lortu zutenean, elite berriek gaztelania areago zabaldu zuten, herrialde bakoitzean nazio batasuna indartzearren.

Lehen gramatika 1492koa da, Antonio de Nebrijak idatzia, Europako hizkuntza moderno baterako aurrenekoa. Hizkuntzaren Errege Akademia 1713an sortu zen, "gaztelaniaren hitzak eta esapideak erarik zuzenenean, dotoreenean eta garbienean finkatzeko".

Egungo egoerari dagokionez, gaztelania 21 herrialdetan ofiziala da, hiru kontinentetan (Europan: Espainia; Afrikan: Ekuatore Ginea; eta gainerakoak, Amerikan). Mundu osoan, 407 milioi lagunek dute lehen hizkuntzatzat.^[1]

Gaztelaniaren lurralde eremua

Hona hemen gaztelaniazko hiztun gehien dituzten estatuen zerrenda:

Alfabetikoki sailkatuta

Lehen hizkuntza duten hiztunen kopuruaren arabera

Alemania (410.000)
Ameriketako Estatu Batuak (41.000.000)
Andorra (40.000)
Argentina (41.248.000)
Australia (150.000)
Belize (130.000)
Bolivia (7.010.000)
Brasil (19.700.000)
Kanada (272.000)
Costa Rica (4.220.000)
Dominikar Errepublika (8.850.000)
Ekuador (10.946.000)
Ekuatore Ginea (447.000)
El Salvador (6.859.000)
Erresuma Batua (900.000)
Errumania (7.000)
Errusia (1.200.000)
Espainia (44.400.000 )
Filipinak (2.658)
Finlandia (17.200)
Frantzia (2.100.000)
Guatemala (8.163.000)
Guyana (198.000)
Haiti (1.650.000)
Hego Korea (90.000)
Honduras (7.267.000)
Israel (160.000)
Italia (455.000)
Japonia (500.000)
Kolonbia (45.600.000)
Kuba (11.285.000)
Libano (2.300)
Maroko (86.000)
Mendebaldeko Sahara (341.000)
Mexiko (106.255.000)
Nikaragua (5.503.000)
Panama (3.108.000)
Paraguai (4.737.000)
Peru (26.152.265)
Puerto Rico (4.017.000)
Suedia (39.700)
Turkia (29.500)
Txile (15.795.000)
Txina (250.000)
Uruguai (3.442.000)
Venezuela (26.021.000)

Mexiko (106.255.000)
Kolonbia (45.600.000)
Espainia (44.400.000)
Argentina (41.248.000)
Ameriketako Estatu Batuak (41.000.000)
Peru (26.152.265)
Venezuela (26.021.000)
Brasil (19.700.000)
Txile (15.795.000)
Kuba (11.285.000)
Ekuador (10.946.000)
Dominikar Errepublika (8.850.000)
Guatemala (8.163.000)
Honduras (7.267.000)
Bolivia (7.010.000)
El Salvador (6.859.000)
Nikaragua (5.503.000)
Paraguai (4.737.000)
Costa Rica (4.220.000)
Puerto Rico (4.017.000)
Uruguai (3.442.000)
Panama (3.108.000)
Filipinak (2.658)
Frantzia (2.100.000)
Haiti (1.650.000)
Errusia (1.200.000)
Erresuma Batua (900.000)
Japonia (500.000)
Italia (455.000)
Ekuatore Ginea (447.000)
Alemania (410.000)
Mendebaldeko Sahara (341.000)
Kanada (272.000)
Txina (250.000)
Guyana (198.000)
Israel (160.000)
Australia (150.000)
Belize (130.000)
Hego Korea (90.000)
Maroko (86.000)
Andorra (40.000)
Suedia (39.700)
Turkia (29.500)
Finlandia (17.200)
Errumania (7.000)
Libano (2.300)

Hiztegi laburra

derecha: eskuin
izquierda: ezker
abajo: behera
piedra: harri
bien: ongi
mal: gaizki
al lado: ondoan
¡Hola!: Kaixo!
Buenos días: Egun on
Buenas tardes: Arratsalde on
Buenas noches: Gabon
Adiós: Agur / Adio
Saludar: Agurtu
Despedirse: Agurtu
¡Hasta la vista!: Hurren arte!
¡Hasta luego!: Gero arte!
por favor: mesedez
¿Qué tal?: Zer moduz?
Bien, ¿y tú?: Ondo/Ongi, eta zu?
Lo siento, perdón: Barkatu
¿Qué hora es?: Zer ordu da?
Eres muy guapo/guapa: Oso ederra zara
Muchas gracias: Eskerrik asko
De nada: Ez horregatik
Te quiero: Maite zaitut
feliz: pozik
triste: goibel
enfadado/a: haserre
aburrido/a: aspertuta
sí: bai
no: ez
No entiendo: Ez dut ulertzen
No fumar: Ez erre
agujero: zulo
caserío: baserri
ratón: sagu
perro: txakur
gato: katu
pan: ogi
panadería: okindegi
comida: janari
desayuno: gosari
almuerzo: bazkari
cena: afari
calle: kale
fiesta: jai
parranda: parranda
boina: txapel
¡Felicidades!: Zorionak! / Urte askotarako!
amigo / amiga: adiskide
madre: ama
padre: aita
padres: gurasoak
abuelo: aitona
abuela: amona
hijo: seme
hija: alaba
hermano: anaia edo neba
hermana: arreba edo ahizpa
casa: etxe
dinero: diru
deporte: kirol
nuevo: berri
viejo: zahar
nombre: izen
apellido: deitura
pueblo: herri
ciudad: hiri
monte: mendi
llanada: lautada
valle: haran
mar: itsaso
río: ibai
sol: eguzki
nube: hodei
viento: haize
cielo: zeru
estrella: izar
Marte: Marte
Venus: Artizar
luna: ilargi
lluvia: euri
nieve: elur
granizo: txingor
flor: lore
zurrón: zorro
muchacho: mutil
muchacha: neska

Ikus, gainera

Erreferentziak

↑ ^a ^b ^c Mikael Parkvall, «Världens 100 största språk 2010» (munduko 100 hizkuntza handienak, 2010ean), in Nationalencyklopedin.
↑ 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .. Euskaltzaindiak Hiztegi Batuan izen biak onartzen ditu. Sinonimoak dira. Gaztelera hitza onartu arren, gaztelania hobesten du.
↑ (Gaztelaniaz) Cano, Rafael. (2005). Historia de la lengua española. Bartzelona: Ariel Lingüística.

Kanpo estekak

Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.

(Gaztelaniaz) Espainiako Errege Akademiaren webgunea

Datuak: Q1321
Spanish language

[Parkvall2010-1] Mikael Parkvall, «Världens 100 största språk 2010» (munduko 100 hizkuntza handienak, 2010ean), in Nationalencyklopedin.

[Euskaltzaindia-2] 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .. Euskaltzaindiak Hiztegi Batuan izen biak onartzen ditu. Sinonimoak dira. Gaztelera hitza onartu arren, gaztelania hobesten du.

[3] (Gaztelaniaz) Cano, Rafael. (2005). Historia de la lengua española. Bartzelona: Ariel Lingüística.

[1]

[2]

[3]

	Europar Batasuneko hizkuntza ofizialak
Alemana · Bulgariera · Daniera · Errumaniera · Eslovakiera · Esloveniera · Estoniera · Finlandiera · Frantsesa · Gaztelania · Greziera · Hungariera · Ingelesa · Italiera · Letoniera · Lituaniera · Maltera · Nederlandera · Poloniera · Portugesa · Suediera · Txekiera

GaztelaniaEnglish: Spanish language